Toro Proverbs

 RUTOORO VERSIONENGLISH TRANSLATION
  Abaingi bakanobwa orufu 
  Abali harungi habi nihabeeta 
  Abantu basisana kasusu na njoka 
  Abarungi bigogo tibihwa mubitooke 
  Abataina maino nubo Mukama aha enyama 
  Abataroho barwanira ensoonooki 
  Abinga ibiri imusiga Ag’eteeraine nigo gaata Igufa 
  Ag’oinago nigo osekesa 
  Agabagaya nigo gabutosa 
  Agaraalya n’agataalye goona gali ha nyama 
  Agonza akasera ak’egoyera 
  Agoonza munyaanya tagabwa nawe 
  Ahambya ibiri imusiga 
  Ak’oraheka tokaisa rume 
  Akaana katabunga ngu maawu acumba obunura 
  Akaana katabuunga ngu nyina nuwe acumba obunura 
  Akabwa kaboigora tikaruma 
  Akagaambo k’omukuru mukaro obu oijuka orumaho 
  Akagambo karungi kakaraaza empisi harugo 
  Akaibo kagenda njweri kaserrayo akandi Akake kazira muliso tikazira mukanwa 
  Akake okalya n’owaawe 
  Akalimi kabi karoga 
  Akanwa kabi kainaza 
  Akanwa kasa kanunka 
  Akaraaba kayugi okarorra hamukono gwako 
  Akaraba kayugi okarrorra hamukono gwako 
  Akarungi okalya nandikatebya 
  Akati karungi otema noteeka harugo rwawe 
  Akeerengeriire ak’akaara na nyindo 
  Akukizire akuteeza ogwokwasire 
  Akukizire akuteeza ogwokwasize 
  Akutega hansi omuraba haiguru 
  Akwetaireho niwe owaawe 
  Akwirukya akwoleka omuhaanda 
  Akwohya akuseka akusendekereza akuhema 
  Alinda kabikanye agwa mumahanga 
  Alinda kakihweyo acumita omukira 
  Alinda kihweyo acumita omukira 
  Amagezi gazaarwa 
  Amagezi macaande bakaraanga nibalya 
  Amagezi murro bagwiha handi 
  Amaizi gaita ngamanya 
  Amaizi obugagamba otaanywa naiwe oti irohombaire nyina like 
  Amaizi tigeebwa owabugo mbeho 
  Amaka abiri misango ebiri 
  Amambu g’amamburwaine omwaana kusisana Mukaise 
  Amazima gasarra 
  Anyampisa ekiniga ayeniera 
  Anyampisa ekiniga ayeniera 
  Ar’akumaraho ebyawe akuraga naarra 
  Araalya aka nyineeka amusoona soona 
  Arakunyaga nkopa temuhwa hamunwa 
  Arakusweza omubi ngu nuuho barugga mumakebbe omu 
  Arwehaire orwokusendekereza omutamiizi 
  Asaasirwa nuwe ayara 
  Aseerra obunuzi abuseembeerra 
  Aswansumwa atalekere aserra kuzira 
  Ataaha ekibira tatiina bikoonoka 
  Atakirwaire ngu kimige kihweyo 
  Ataroho taterwa muti 
  Ateera nanyineeka empaka aziraagira 
  Atimbatiimba orubuungo aseerra akanuuko 
  Atindigura orubungo aruserramu akanunko 
  Ayakuhazire omugongo tomwoleka maiso 
  Ayanga kugwa bamuniga bweme 
  Ayerenga baguma atema omuniara 
  Ayoga n’omukinjagi tayera 
  Azaanira hakiswa atukura 
  Babinga eminya ebikere nibisotoka? 
  Babyemera nk’obusura bw’embuzi 
  Bacwezi njuna n’agaawe otaireho 
  Bagambira bali nsi bali iguru kuhurra 
  Bahana gurumu 
  Bakenga ikookere 
  Bakwima kulya, baitu tikwima rubaazo 
  Bakwima oroho ngu baranyahurra? 
  Bakwima oroho ngu baranyahurra? 
  Barucwera kitanga rwita kibogo 
  Barwenda akaraaliza empisi obugenyi 
  Basindikire asitamire 
  Batankiza akiika 
  Bifeera munda bisemeza amalembo 
  Biriija ndigura akajwaara na nyina enkaanda 
  Bugubugu tiguba murro 
  Buli kasozi nengo yako 
  Buli ntonge rujagi? 
  Byanyu banyoro itwe abakungu twegaramiire 
  Cumba tulye tiguba mwaga 
  Ebibabaza nibajunga tinibyo babaza nibataha 
  Ebibi babisekera nk’ebirungi … 
  Ebigambo bingi munjara mukoijo 
  Ebigenda bukama tibigaruka 
  Ebigwa tibiraga 
  Ebihiire tibabyahurra abagwijagiire 
  Ebirungi bihwa nibyokya 
  Ekibi tikibura akireeta 
  Ekigya omunda tikisisa mubiri 
  Ekihemu tikimara mwaka 
  Ekiija omanyire kitwara bike 
  Ekimbaire ninserurra endemu omuyaga gukinagire 
  Ekimbaire ninserurra endemu omuyaga gukinagire 
  Ekiniga ky’emboro tikyata mana!!! 
  Ekiraita embwa kigigara enyiindo 
  Ekitamanyiirwe, enguumba neheeka ibaale 
  Ekitaroho tikiriza mwana 
  Ekiteezire tikyenga 
  Ekyobyama nakyo nikyo osa 
  Ekyotakaliire tokyebaarra 
  Ekyotakaliire tosaangwa wayesama 
  Embeba nyingi tizerimira kaina 
  Embuzi eyona togisibika n’embuzi yaawe 
  Embuzi y’obunyamunwa togisibika nembuzi yawe 
  Embwa teyebwa misitamire ya nyinayo 
  Emikyeno yenkooko tita kahumiizi 
  Empangi ibiri tizicumbwa kinaga kimu 
  Empisi y”owaanyu ekulya nekubumba 
  Enaku irungu likwatanizibwa 
  Enda mbi egaamba ekyoliire 
  Enfuuzi etaakule ejeemera nyin’Eka 
  Enfuuzi eyanga obuhoro engurruma 
  Engaambo mbi ehemura 
  Engaro ibiri kunaabisa ngana 
  Engaro nke ekaimisa omwaana ehuukya 
  Engarukiizi ekaita omusuma, 
  Enjara etemesa emigimba ebiri 
  Enjojo teremwa masaanga gwaayo 
  Enjura etahinda niyo egywa 
  Enjura y’orwebagyo tekya 
  Enkoko esoma ekyeraamira 
  Enkoko tesima zigati yayo 
  Enseko y’Omubi esisana arukurra 
  Ensi etali y’owanyu ekunyaaza makazi 
  Entansiima ebura agiha 
  Enyongezo tebambi omubu nigusesa munyanja, 
  Enyonza n’eniera orubabi ngu akahoono nkakutiire 
  Esagama eruga murusaro 
  Gamanywa embeba nizo zigaraaramu 
  Habura ebyokutunga tihabura byokuleha 
  Hafunda abanobaine 
  Hafuunda abanobaine 
  Harufu rw’ente tihabaho mbwa ndoma 
  Ibaanja tirijuunda 
  Ibara libi liinaza 
  Ibara lirungi rihaise mukama walyo ekitinisa 
  Ifubo lya babiri tiriba ifubo 
  Irya bike zitaaha mirembe 
  Ise emu ikiraniize niyo igusa abagenyi 
  Isuma lirwanisa Kabwetahya akaseesa omukubi gw’Abagenyi 
  Kabyekanyiza ahaigisa ensobyo ebiri 
  Kabyemera obusura bw’embuzi 
  Kake kazira muliiso tikazira mukanwa 
  Kake n’engambo nungi 
  Kamu kamu nugwo muganda 
  Kamu nakamu nugwo muganda 
  Kamukamu nigwo omuganda 
  Kamurale otaliire tekusaalirra 
  Kankole bikanye affa atakataahaga 
  Kujwara wehuru ojarwa wefunyike 
  Kumira amasa omira ensohera 
  Kweriinda tibuba butiini 
  Kwetebuka Waitu tiriba itwaale 
  Kwikara kwonka osweera akujuma 
  Manyeki tekiza murwaire 
  Mau mpaho akajwara na nyina enkanda 
  Mbere biregera tariniho birasira 
  Mbere guraara nuho ozindukira 
  Mbere Nyineeka atali ebikere biteemba enju 
  Mpa ninkuha nizo engonzi itafa 
  Mpora mpora akahikya omuniongorozi ha’Iziba 
  Mporampora ekahikya omuniongorozi haiziba 
  Muchwezi njuna nagaawe otaireho 
  Mukurwana tibagamba ngu otanteera mumazi 
  Mukwekomakoma nuho haruga kwiguta 
  N’enaku esanga Mutima 
  N’okaguza ekyorarora ngu okuzimu balyaayoki? 
  N’owaawe tali waawe, amaizi nigacumba encu 
  Ndaatiina kunia ngu enjara etanduma? 
  Ndifa kurungi ogisanga hakiina 
   Ndirorrayo ekihuka ky’Omukicooli 
  Ngamanya nuwe gaita 
  Ngamba nyenka akamara ebigoye omukibira 
  Ninkiisa kimu nk’enkoko y’omutamiizi 
  Ninkyasumuurra ngu akaragara kaki 
  Ninyowe nagambire kiswa huuka 
  Nkoku zikwaarra nikwo obyama 
  Nkooku ekwaarra nukwo obyaama 
  Nku oraakagira bihembe 
  Nkumanya na nkumanya tibaswagirana 
  Nkwite nkwirukirre Nsiba nyenka akamara ebigogo omurugoonjo 
  Nsweka ntagate buli okakora kara 
  Nyamu nyamu tagira musiri, aikara omungoonjo z”abaandi 
  Nyantagambirwa akaheeka orunaku 
  Nyantagambirwa akaniera orusorooro 
  Nyantasiima eburwa agiha 
  Nyin’eka obu aculerra akalimi enyana zibyamira obusa 
  Nyin’eka w’omururu ahendeka nagya kulya 
  Nyinemu obuzirwana tonagaho kaawe 
  Oasanga nibaihura ngu genda turakwahurra 
  Obu ogenda bulya mbwa naiwe olya embwa 
  Obubi buteeza oburogo 
  Obuculeezi bw’entaama tibugitanga kulya kisura 
  Obuhangazi bwembeba bukagihikya ahamuguta gwenjangu 
  Obukooto bw’enjojo tibugitaanga kwitwa rujoki 
  Oburo waliire tobweta itaka 
  Obusalizi bwingi tibunisa mara, 
  Obusoro bwecanga butakaboine embwa 
  Obutamanya ndwaire 
  Obuterora bukugayisa akukira 
  Obwesigwa bwingi bukaimisa ekikere omukira 
  Obwiire butakahikiire embeba tesangwa yahema enjangu 
  Obwire bw’ekiro butwara bingi 
  Obwolya n’embwa ekweeta nyinarumi 
  Obwotaraguza omanya ota okubakuroga? 
  Obwoyesengereza omurogo akumaarra abaana 
  Ogw’omujungu gwita atagiireyo 
  Oikaliza biri nseeri kunu biri munuka 
  Oirukiire enjura murufunjo 
  Okigambiire nyowe buli okiziikire 
  Omubi taburwaho karungi 
  Omucugi mubi bamuroza limu 
  Omugisa gwenkoko tinigwo ogwendahi 
  Omugisa mbeho, n’obu okinga gutaaha 
  Omuhungu amanya n’afa 
  Omukaikuru n’ahenda ekisogasoga ngu amaani ndifa nago 
  Omuli w’embwa akaba omu yasiisira boona 
  Omuliisa tazira nguha 
  Omundyaanga yagwo nuho omukono guhumuurra 
  Omunwa gw’ondi tigukurorra maarwa 
  Omunwa gw’ensoni guraaza nyinagwo 
  Omunya gutekambire gusigara mukibanja 
  Omurungi taburwa kamogo 
  Omurungi taburwa kamogo 
  Omusuma aseka omusombozi? 
  Omutumwa taitwa 
  Omwa gateerra tibukakiire 
  Omwa kimanzi nibacura omwa kitiini nibaseka 
  Omwa kitiini nibaseka, Omwa kimaanzi nibarra 
  Omwaana mubi ajumisa bazairebe 
  Omwigo gwahara tigwita njoka 
  Oruroho embwa nirwo ruroho n’omuhiigi 
  Orwanju rw’omukaikuru rumunobesa abaisiki 
  Orwita nyakabwa rugiigara enyindo 
  Osiindika asitamire 
  Otafaayo eba ndoma 
  Otagicumba otagyokya nsange ehiire 
  Otangambira ebyentaama isirwe enkali 
  Ow’akuhana kulima obu oyeza tomuha 
  Ow’akukira oikaliire n’obu oyemerra akukira 
  Ow’amaani alya nk’ente 
  Ow’emicwe mibi ngu nyina tayosa bihero 
  Ow’enyima aliba w’omumaiso 
  Ow’enzina mbi tazinira mube 
  Owaawe waawe akwongeza omusembe 
  Ow’omutwe mukooto tahingurwa rubaale 
  Rubuumbi aliira haruguhyo 
  Ruhanga talya nguzi 
  Ruswa parru ngu bunyaata orame 
  Tindiija taburwa ekimuleeta 
  Tinkakuzire buli mudoma 
  Tojumira enyama omubahuma 
  Totumire oyehikiire 

Sidebar